Reform Parkları

Reform Parkları
Reform Parkları� nın en önemli elementi olan Oyun Alanları (Playground) adını da eski model olan Keyif Alanları�na (Pleasure Ground) olan karşıtlıklarından almıştır. Artık doğanın keyfini çıkartmak ve ruhunu zenginleştirmenin zamanı değildir, bu eski ve demode bir rekreasyon biçimidir, yeni dönem oyun dönemidir! 1880� li yıllardan itibaren kent plancıları çocukların oyun oynayabileceği kent içi mekanlar talep etmiştir. Bu dönem aynı zamanda Peyzaj mimarlığının progresif (gelişimci) dönemi olarak da adlandırılabilir. Progresifler insanların günübirlik kent dışına ya da kent sınırlarına gidip rekreasyonel aktivitelerde bulunmaları yerine kent içinde her an kullanılabilecek mekanlar hayal etmişlerdir. İşte bu iki fikir (çocuk oyun alanları ve kent içi lokal parklar) reform parkları denilen modeli ortaya çıkartmıştır. Bu aynı zamanda amerikan park tarihinde kayıt edilen en köklü değişimdir.

Semt parkları olarak adlandırılabilecek olan lokal parklar genellikle bir iki blok büyüklüğünde ve genelde yerleşimler tarafından çevrelenmiş halde, yürüyüş yolları birbirine genelde dik, oturma elemanları da birbirine paralel yerleştirilmiş mekanlardır. Park mobilyaları genelde fabrikalarda ya da alışveriş merkezlerinde kullanılan mobilyalardan farksızdır. Reform parkları ile birlikte yeni bir mimari yapı da kendini parklar içinde göstermeye başlar. �Field House� diye anılan bu yapılar içinde duşlar, tuvaletler, toplantı odaları ve jimnastik ekipmanları bulunmaktadır. Bu binalar mimari olarak keyif bahçelerinin pitoresk yapısı ile taban tabana zıttır. Oyun alanları ve elemanları binanın etrafında dikdötgensel bir şekilde dizilir. Mevsimlik çiçek ve çiçekli çalıların kullanımına bu park modelinde artık bolca rastlanmaktadır. Bu parklar genelde binalar tarafından gölgelenen biraz boğuk ve genelde sıkıcı mekanlar olabilmesine karşın insanların dönemsel ihtiyaçlarına yeterince karşılık verebilmiştir.

Bu parklarda pek çok etkinlik düzenlenmekte ve bunlar genelde profesyonellerce organize edilmektedir. Artık rekreasyon için aile kavramı eskisi kadar önemli değildir. Her yaştan ve cinsiyetten insanın zaman geçirebilmesine yönelik aktivitelerin genelde çoğu çocukların eğlenmesini amaçlamıştır.

Park hareketi ile rekreasyon hareketi arasındaki bölünme de bu dönemde ortaya çıkmıştır. Aktif ve pasif rekreasyon kavramları arasında bugüne kadar süren çatışma da bu dönemde doğmuş ve alevlenmiştir. Reform parkları genellikle çalışan kesime hitap etmiştir. Aristokratlar, iş adamları ve elit profesyoneller genellikle bu tür meakanlardan uzak durmayı tercih etmiştir. Bu parkların fiziksel egzersiz, denetim (velilerin denetiminde oynayan çocuklar) ve organizasyon mantıkları üzerine kurulması bir anlamda endüstriyel kültürün de görüşlerini yansıtmaktadır.

REKREASYONEL TESİS

Bu dönemin sonu olarak kabul edilen 1930 yılına kadar parklar sosyal reformlarda öncü mekanlar olarak görülmüş ve sosyalleşme, modernleşme, birliktelik gibi sosyal değerlerin güçlendirilmesi amacı ile planlanmış ve tasarlanmıştır. Oysa bir sonraki park modelimizi de oluşturacak olan düşünce değişikliği ile bu düşünce terk edilmiş ve rekreasyonel hizmetler bir kamu hizmeti şekline bürünmeye başlamıştır, tabii amaç rant ve oy kaygısıdır. Rekreasyon kavramının belli bir yaş grubuna hitap etmesi devri sona ermiş, artık hedef kitle tüm insanlar olarak belirlenmiştir.

1930�da Robert Moses New York City Parklar Departmanı� nın başına getirildiğinde bu dönem başlamış kabul edilmektedir. Moses kesin bir ifadeyle �Bundan sonra parklarla nelerin aşılabileceği üzerine absürd konuşmalar yapmak yerine rekreasyonel hizmetleri yerine getirmeye çalışacağız� demiştir. Bu dönem �Rekreasyonel Tesis� dönemi olarak da adlandırılmaktadır. Bunun nedeni artık mimari olarak binaların yerini ciddi tesislerin almasıdır. Örneğin bu dönemde yüzme havuzları, basketbol, futbol ve beyzbol sahaları çok popüler olmuşlardır. velilerin çocuklarını gözetim altında tutma isteği devam etmektedir ve bu tür tesisler bu iş için çok uygundur.

Robert Moses basitçe insanların paralarının park yapımında kullanıldığı ilk iki dönemi eleştirmiştir. Daha önce park plancıları başardıkları şeyleri sıralamak durumunda kaldıklarında sınıf farklarını azalttıklarını, göçmenleri sosyalleştirdiklerini, salgın hastalıkların yayılmasını önlediklerini, insanları eğittiklerini sayarlar ve yaptıkları masrafların buralara gittiğini anlatmak durumunda kalırlardı. Ancak Moses döneminde parklar bu tür açıklamalar gerektirmeyen kamusal hizmetler haline dönüştürülmüştür. Bu acıklı bir dönemdir çünkü bu dönemin herhangi bir sanatsal vizyonu yoktur. Sanatsal vizyonu yoktur çünkü sosyal bir vizyonu da yoktur. Bu dönemde yetişen insanların büyük bir kısmı için parklar sıkıcı mekanlar olarak görülmektedir.

Bu dönemde üç önemli akım (profesyonelleşme, standardizasyon ve banliyöleşme) park evrimi üzerinde ciddi etkiler bırakmıştır. Parklar departmanındaki tüm sosyal jargonlar yerini park yönetimi, kamusal hizmet gibi ilkelere bırakmıştır. Parkların organizasyonel yapısındaki standardizasyondan kaynaklanarak park tasarımları, park mobilyaları ve aktiviteler de sıradanlaşmaya başlamıştır. Sadece tasarruf amaçlı birbirine ne topografik ne de sosyal yönden benzeyen iki farklı mekana aynı çocuk oyun aletleri kurulabilmektedir. Jimnastik malzemeleri, piknik masaları, çitler ve hatta rekreasyon merkezleri bile çok sayıda sipariş edilerek pek çok yöre aynı dizaynlar yerleştirilebilmiştir.

Banliyö tipi yerleşimlere geçilmesi ile insanlar rekreasyonel ihtiyaçlarını kendi bahçelerinde karşılayabilir hale gelmiş olmalarına rağmen futbol, basketbol gibi sporlar ve benzer etkinlikler için geniş açık alanlara ihtiyaç duymuşlardır. Kent parkları, sadece spor amaçlı ya da fiziksel diğer aktiviteler için kullanılmaya başlandığından zaten sıkıcı olan yapıları sayesinde daha da sıkıcı hale gelmiş ve insanlar dikkate değer bir şekilde bu mekanlardan uzaklaşmaya başlamışlardır. Bu dönemin de sonu yaklaşmaktadır.

Kaynak:
Changing Roles Of Urban Parks : From Pleasure Garden to Open Space , Cranz, Galen (Berkeley University)
City Parks of Past and Tomorrow, Cranz, Galen (Berkeley University)
Project for Public Spaces
Frederick Law Olmsted ve Çalışmaları, Lisans Tezi, Cüneyt ÇAKAR, Rahşan BUÇANOĞLU, Doç. Dr. Adnan KAPLAN, 2002, Izmir.

Derleme ve Çeviriler : Cüneyt Çakar / Ege .Ü - Peyzaj Mimarı